In het vorige deel van deze blogpost hebben we besproken wat een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is, hoe je het kunt herkennen en hoe de groepsdynamiek rondom een narcist kan werken. In deze tweede pagina duiken we dieper in de verschillende soorten narcisme en bekijken we de nuances, zoals overlappingen met andere stoornissen zoals borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). Dit is belangrijk, omdat niet alle narcisten hetzelfde gedrag vertonen of vanuit dezelfde innerlijke drijfveren handelen.
De drie belangrijkste soorten narcisme
Psychologen en onderzoekers onderscheiden doorgaans drie hoofdsoorten van narcisme. Deze types verschillen in hoe het narcisme zich uit en hoe een persoon functioneert in sociale en emotionele situaties.
1. Grandioos (openlijk) narcisme
Openlijke narcisten zijn vaak het meest herkenbaar en voldoen aan het stereotype beeld van een narcist. Ze tonen zichzelf als zelfverzekerd, charismatisch en dominant. Maar deze façade is vaak een beschermlaag die kwetsbaarheid en onzekerheid verbergt.
Kenmerken van grandioos narcisme:
• Overdreven aandacht zoeken en bewondering eisen.
• Sterk neerkijken op anderen en competitief gedrag vertonen.
• Extravert en charismatisch zijn, maar vaak oppervlakkige relaties hebben.
• Moeite met kritiek, wat kan leiden tot woede of minachting.
Grandioze narcisten hebben meestal een duidelijke machtspositie nodig in sociale situaties. Hun gedrag kan intimiderend of overheersend zijn.
2. Kwetsbaar (verborgen) narcisme
Verborgen narcisme is moeilijker te herkennen, omdat deze personen minder extravert zijn en soms zelfs onopvallend overkomen. Toch hebben ook zij dezelfde diepgewortelde behoefte aan bewondering en bevestiging, maar dit uit zich op een subtielere, vaak indirecte manier.
Kenmerken van verborgen narcisme:
• Overgevoeligheid voor afwijzing en kritiek, vaak gepaard met stil verdriet of boosheid.
• Passief-agressief gedrag, zoals schuldgevoelens opwekken bij anderen.
• Veel piekeren over hoe anderen hen zien, soms gepaard met gevoelens van schaamte.
• Een slachtofferrol aannemen om aandacht en sympathie te krijgen.
Mensen met verborgen narcisme lijken vaak kwetsbaar of zelfs bescheiden, maar dit kan een manier zijn om anderen te manipuleren of sympathie op te wekken.
3. Maligne narcisme
Maligne narcisme is een meer extreme en gevaarlijke vorm van narcisme. Het combineert de kenmerken van NPS met antisociale trekken, paranoia en soms sadistisch gedrag. Maligne narcisten kunnen bewust schadelijk zijn en missen vaak een moreel kompas.
Kenmerken van maligne narcisme:
• Een diep verlangen naar macht en controle over anderen.
• Schadelijk of destructief gedrag zonder schuldgevoelens.
• Het doelbewust manipuleren, kwetsen of kleineren van anderen.
• Een gebrek aan berouw of verantwoordelijkheid voor hun acties.
Maligne narcisme kan grote schade aanrichten in sociale groepen of relaties, omdat het gedrag vaak gericht is op uitbuiting en destructie.
Subtypen van narcisme
Naast de drie hoofdsoorten zijn er subtypen en specifieke uitingsvormen van narcisme. Deze overlappen soms met andere persoonlijkheidsstoornissen of komen voort uit verschillende oorzaken, zoals opvoeding of trauma.
Covert-agressief narcisme
Dit subtype ligt dicht bij verborgen narcisme, maar heeft een meer agressieve inslag. Covert-agressieve narcisten gebruiken subtiele manipulatie en kunnen bijvoorbeeld voortdurend twijfels zaaien bij anderen, zonder openlijk agressief te zijn.
Voorbeeldgedrag: Gaslighting, waarbij de narcist iemand laat twijfelen aan zijn of haar eigen waarneming of gevoelens.
Spiritueel narcisme
Spiritueel narcisme komt voor bij mensen die hun (vermeende) spirituele wijsheid of moraal gebruiken om anderen te imponeren of te domineren. Ze presenteren zichzelf als “verheven” of “zuiverder” dan anderen en verwachten daarvoor bewondering.
Voorbeeldgedrag: Iemand die zegt: “Ik heb zoveel innerlijke rust gevonden dat ik eigenlijk boven dit conflict sta, in tegenstelling tot jou.”
Somatisch narcisme
Bij somatisch narcisme draait het om het lichaam en fysieke aantrekkingskracht. Deze narcisten zoeken bewondering voor hun uiterlijk, gezondheid of lichamelijke prestaties.
Voorbeeldgedrag: Iemand die constant complimenten zoekt over zijn of haar uiterlijk en anderen kleineert om hun fysieke tekortkomingen.
Cerebraal narcisme
Cerebrale narcisten richten zich op hun intelligentie en mentale capaciteiten. Ze proberen anderen te imponeren met kennis, prestaties of academische titels.
Voorbeeldgedrag: Iemand die voortdurend gesprekken domineert met feiten of termen om zijn of haar superioriteit te tonen.
Overlapping met borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS)
Narcistische persoonlijkheidsstoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis kunnen soms overlappen, omdat beide stoornissen te maken hebben met instabiele relaties en moeite met emoties. Toch zijn er ook duidelijke verschillen.
Overeenkomsten tussen NPS en BPS
1. Relatieproblemen
Zowel mensen met NPS als BPS kunnen intens maar instabiel gedrag in relaties vertonen. Bij BPS komt dit vaak door een angst om verlaten te worden, terwijl het bij NPS eerder draait om controle en bewondering.
2. Emotionele intensiteit
Bij beide stoornissen zijn emoties vaak intens en overweldigend. Bij NPS gaat het vooral om woede of gekwetstheid als gevolg van een ‘aantasting’ van hun ego, terwijl BPS zich meer richt op een innerlijk gevoel van leegte of angst.
3. Manipulatief gedrag
Zowel mensen met NPS als BPS kunnen manipuleren om hun doelen te bereiken, maar de reden verschilt. Narcisten manipuleren om bewondering of macht te krijgen, terwijl mensen met BPS dit vaak doen uit angst om verlaten te worden.
Belangrijke verschillen tussen NPS en BPS
• Empathie: Narcisten hebben vaak een gebrek aan empathie, terwijl mensen met BPS juist extreem gevoelig kunnen zijn voor de emoties van anderen. Dit kan echter omslaan in woede of wrok wanneer hun eigen behoeften niet worden vervuld.
• Identiteitsproblemen: Bij BPS is er vaak sprake van een onstabiel zelfbeeld, terwijl narcisten een overdreven sterk maar fragiel zelfbeeld hebben.
• Gedragsmotivatie: Narcisten zoeken bewondering en superioriteit, terwijl mensen met BPS vaak veiligheid en bevestiging zoeken.
Waarom het belangrijk is om dit te begrijpen
Het onderscheid tussen de verschillende soorten narcisme en de overlap met andere stoornissen zoals BPS is belangrijk, omdat het helpt om deze complexe persoonlijkheidskenmerken beter te begrijpen. Dit betekent niet dat we meteen iedereen moeten diagnosticeren of in een hokje plaatsen, maar wel dat we gedrag beter kunnen herkennen en interpreteren.
In de volgende pagina van deze blog gaan we voorbeelden uit het dagelijks leven bespreken om te laten zien hoe narcistisch gedrag zich uit en welke groepsdynamieken hierbij komen kijken. Dit helpt om een nog completer beeld te krijgen van de impact die narcisme kan hebben op relaties, vriendschappen en werksituaties.
Soemo’s WijsNieuws 
Plaats een reactie