Idi Amin en de Gevolgen van Etnische Uitsluiting

Stel je voor: je wordt midden in de nacht wakker, en je hoort dat je binnen 90 dagen je land moet verlaten. Niet omdat je iets misdaan hebt, maar omdat je president vindt dat jouw aanwezigheid “niet goed is voor de economie.” Je bedrijf, je huis, je herinneringen—alles moet achterblijven. Dit was de realiteit voor tienduizenden Aziatische Oegandezen in 1972, toen dictator Idi Amin hen het land uitzette. Maar achter deze brute daad schuilt een complex verhaal over koloniale erfenissen, economische ongelijkheid, pan-Afrikanisme en geopolitiek. En geloof het of niet: dat verhaal raakt ook ons, hier in Rotterdam.

Wie was Idi Amin?

Idi Amin Dada, geboren rond 1923 in het noordwesten van Oeganda, was een militair met weinig scholing maar veel charisma. Hij vocht voor de Britten in hun koloniale leger en klom op tot generaal. In 1971 pleegde hij een staatsgreep terwijl president Obote in het buitenland was. Amin riep zichzelf uit tot president en begon een bewind dat de geschiedenisboeken in zou gaan als een van de meest gewelddadige van Afrika.

Maar Amin was meer dan alleen een brute dictator. Hij was ook een meester in symboliek, een man die wist hoe hij het koloniale verleden kon gebruiken om zijn daden te rechtvaardigen. Hij noemde zichzelf “Veroveraar van het Britse Rijk in Afrika” en stuurde bananen naar koningin Elizabeth als “diplomatiek gebaar.” Achter zijn bizarre gedrag zat een diepgewortelde frustratie over hoe kolonialisme zijn land had gevormd.

Waarom werden de Aziaten uitgezet?

De Aziatische gemeenschap in Oeganda bestond grotendeels uit mensen van Indiase en Pakistaanse afkomst, die eind 19e eeuw door de Britten waren gehaald om aan de spoorweg te werken. Velen bleven hangen, begonnen bedrijven en groeiden uit tot een economische elite. Tegen 1972 beheerden ze 90% van de bedrijven in Oeganda.

Voor Amin was dit onverteerbaar. Hij zag hen als een koloniale bufferklasse—niet echt Oegandees, niet echt loyaal. Hij beschuldigde hen van corruptie, sabotage en het uitbuiten van de zwarte bevolking. Maar zijn retoriek ging verder dan economische argumenten. Hij zei dat God hem in een droom had opgedragen om de Aziaten uit te zetten. Spirituele rechtvaardiging, vermengd met nationalistische woede.

Pan-Afrikanisme of etnische zuivering?

Sommige van Amin’s medestanders zagen de uitzetting als een daad van pan-Afrikanisme: een poging om de economie terug te geven aan zwarte Oegandezen. In hun ogen was het een noodzakelijke stap om écht onafhankelijk te worden van het koloniale systeem. De Aziaten hadden immers nooit echt geïntegreerd, spraken hun eigen talen, trouwden binnen hun gemeenschap en leefden gescheiden van de rest van de bevolking.

Maar deze redenering is gevaarlijk. Want waar ligt de grens tussen economische herverdeling en etnische zuivering? Amin’s beleid leidde tot chaos: bedrijven kwamen in handen van mensen zonder ervaring, de economie stortte in, en tienduizenden mensen verloren alles. Het was geen revolutie, maar een ramp.

Waar gingen ze heen?

De uitgewezen Aziaten verspreidden zich over de wereld. Zo’n 28.000 kwamen terecht in het Verenigd Koninkrijk, waar ze opvang kregen in tijdelijke centra. Anderen gingen naar Canada, India, Nederland en zelfs Zweden. In Rotterdam vestigden zich ook enkele families, die hun leven opnieuw moesten opbouwen met niets meer dan een koffer en herinneringen.

Wat opvalt: deze diaspora toonde enorme veerkracht. Binnen een generatie bouwden ze bedrijven op, gingen hun kinderen naar universiteit, en werden ze onderdeel van hun nieuwe samenleving. In Leicester (VK) bijvoorbeeld, groeide een bloeiende gemeenschap die vandaag de dag een belangrijk deel uitmaakt van de stad.

En Amin?

Na zijn val in 1979 vluchtte Amin eerst naar Libië, daarna naar Saoedi-Arabië. Daar leefde hij in ballingschap tot zijn dood in 2003. Hij toonde nooit berouw. In interviews bleef hij volhouden dat hij handelde in het belang van Oeganda. Zijn begrafenis vond plaats in Djedda, zonder officiële erkenning van Oeganda.

Waarom is dit verhaal relevant voor ons?

We leven in een tijd waarin migratie, identiteit en koloniale erfenissen weer volop besproken worden. In Crooswijk, Delfshaven of Zuid zie je hoe gemeenschappen naast elkaar leven, soms met spanning, soms met solidariteit. Het verhaal van Idi Amin en de Aziatische Oegandezen laat zien hoe snel retoriek over “echte burgers” kan omslaan in uitsluiting. Hoe economische frustratie kan leiden tot scapegoating. Hoe nationalisme, als het niet kritisch wordt bevraagd, kan ontsporen.

En laten we eerlijk zijn: ook in Nederland zijn er politici die spreken over “teruggeven aan de Nederlanders,” over “eigen volk eerst,” over “grenzen sluiten.” De echo’s van Amin’s retoriek zijn niet zo ver weg als we denken.

Wat kunnen we leren?

1. Koloniale geschiedenis is geen verleden tijd. De structuren die toen zijn opgebouwd, werken vandaag nog door in wie toegang heeft tot macht, geld en ruimte.
2. Migratie is geen bedreiging, maar een realiteit. De manier waarop mensen zich aanpassen, opbouwen en bijdragen is vaak indrukwekkender dan de angstbeelden die we voorgeschoteld krijgen.
3. Pan-Afrikanisme verdient nuance. Het idee van Afrikaanse zelfbeschikking is krachtig, maar mag nooit gebruikt worden om andere gemeenschappen uit te sluiten.
4. Politieke leiders moeten worden bevraagd. Charisma en symboliek zijn geen vervanging voor rechtvaardigheid en beleid.

Tot slot

Het verhaal van Idi Amin is geen exotisch hoofdstuk uit een ver verleden. Het is een spiegel. Voor Oeganda, voor Europa, voor Rotterdam. Het laat zien wat er gebeurt als macht niet wordt gecontroleerd, als geschiedenis niet wordt erkend, en als mensen worden gereduceerd tot hun afkomst.

Dus de volgende keer dat je iemand hoort zeggen “ze horen hier niet thuis,” denk dan aan die Oegandese winkelier die in 1972 zijn sleutels moest achterlaten. En vraag jezelf af: wie bepaalt eigenlijk wie ergens thuishoort?