Ondertussen in de Zorg: Werken in Angst en Controle

Rotterdam — Stel je voor: je werkt in een zorginstelling. Je bent opgeleid, betrokken, en je wilt het verschil maken voor mensen die kwetsbaar zijn. Maar in plaats van samenwerking en menselijkheid, kom je terecht in een team waar angst regeert. Fouten worden verzwegen. Kritiek wordt afgestraft. En de manager? Die lijkt meer bezig met controle dan met zorg. Welkom in een realiteit die steeds meer zorgverleners herkennen — en die haaks staat op het beleid dat de overheid zegt te voeren.

🎭 De façade van zorg

De Nederlandse overheid werkt aan een wetsvoorstel om psychisch geweld strafbaar te stellen. Dat klinkt als goed nieuws. Want psychisch geweld — controle, vernedering, isolatie — is vaak onzichtbaar, maar laat diepe sporen na. Toch wringt er iets. Want terwijl het kabinet zich profileert als beschermer van slachtoffers, blijven zorginstellingen buiten beeld. En juist daar, in de ggz, jeugdzorg en ouderenzorg, komt psychisch geweld vaak voor. Niet alleen tussen cliënten, maar ook van leidinggevenden richting medewerkers — en soms zelfs richting zorgvragers.

🧠 Psychisch geweld in de zorg: hoe ziet dat eruit?

Het begint subtiel. Een manager die altijd zegt “we moeten flexibel zijn”, maar daarmee chaos en onduidelijkheid creëert. Een casusregisseur die informatie achterhoudt, waardoor collega’s fouten maken zonder het te weten. Een team waarin niemand durft te zeggen wat er misgaat, uit angst voor repercussies. En als iemand wél zijn mond opendoet? Dan volgt vaak een psychologische test, een functioneringsgesprek of een stille isolatie.

Veel zorgverleners herkennen dit patroon. Ze noemen het “werken in een sfeer van controle”, “emotionele onderdrukking” of gewoon “psychisch geweld”. Maar in officiële documenten heet het “teamdynamiek”, “communicatieproblemen” of “persoonlijke interpretatie”.

🧨 Wie krijgt de macht?

Opvallend is dat leidinggevende functies in de zorg steeds vaker worden ingevuld door mensen zonder zorgachtergrond. Op LinkedIn zie je het gebeuren: een man van zestig, met een cv vol commerciële banen, wordt ineens zorgmanager. Of een jonge vrouw met een kunstmanagementopleiding, die leiding geeft aan een team in de gehandicaptenzorg. Haar enige ervaring? Vrijwilliger bij een breiclub voor vrouwen met een verstandelijke beperking.

Dat is geen incident. Het is een trend. Zorginstellingen worden steeds meer als bedrijven bestuurd. En dat betekent: managers worden geselecteerd op ‘veranderkracht’, ‘efficiëntie’ en ‘zakelijke houding’ — niet op empathie, ervaring of zorginhoud.

🔍 Waarom is dit zo schadelijk?

Omdat zorg geen product is. Het is een relatie. Een proces van afstemming, vertrouwen en nabijheid. Als leidinggevenden die basis niet begrijpen, ontstaat er een kloof. Medewerkers voelen zich niet gesteund. Cliënten worden gereduceerd tot casussen. En fouten worden niet herkend, laat staan hersteld.

In zo’n cultuur floreren mensen met narcistische of controlerende trekken. Ze gebruiken psychologische testen als machtsmiddel. Ze spelen medewerkers tegen elkaar uit. En ze zorgen ervoor dat kritiek verdwijnt — niet door dialoog, maar door isolatie.

📉 Kennisverarming in opleidingen

Daar komt bij dat veel nieuwe zorgverleners minder inhoudelijke bagage meekrijgen dan vroeger. In de jaren ’90 kregen mbo- en hbo-studenten uitgebreide scholing in psychologie, ethiek en intermenselijke dynamiek. Nu ligt de nadruk op protocollen, veiligheid en productiviteit. Dat maakt jonge zorgverleners technisch inzetbaar, maar relationeel kwetsbaar. Ze herkennen psychisch geweld niet — en weten niet hoe ze zich ertegen kunnen weren.

🧭 Is dit falend beleid?

Dat is de grote vraag. Is dit allemaal een gevolg van onwetendheid? Van een systeem dat te snel groeit, te complex is geworden? Of is het doelbewust?

Veel zorgverleners denken het laatste. Ze zeggen: “Nederland is geen bananenrepubliek. Als dit soort mensen structureel op leidinggevende posities belanden, dan is dat geen toeval.” En ze hebben een punt. De overheid heeft strakke regels, audits, inspecties en beleidslagen. Als psychisch geweld binnen instellingen niet wordt erkend, dan is dat een keuze — geen vergissing.

🧩 Waarom zou dit beleid zo bedoeld zijn?

Er zijn meerdere redenen:

• Beheersbaarheid: Een instabiel team is makkelijker te sturen dan een zelfbewust, kritisch team.
• Kostenbesparing: Minder ervaren personeel is goedkoper en stelt minder eisen.
• Institutionele zelfbescherming: Door empathie en vakmanschap te marginaliseren, blijft het systeem intact — ook als de zorg faalt.
• Symbolische politiek: Door psychisch geweld te koppelen aan femicide en huiselijk geweld, kan de overheid zich profileren als progressief, zonder interne hervorming.

📚 Wat zegt het beleid zelf?

In de contouren van het wetsvoorstel staat dat psychisch geweld strafbaar moet worden gesteld, vooral in de context van partnergeweld, eergerelateerd geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Er wordt gesproken over dwingende controle, emotionele terreur en patronen van isolatie. Maar nergens wordt gesproken over psychisch geweld binnen instellingen. Over managers die medewerkers onderdrukken. Over casusregisseurs die cliënten manipuleren. Over zorgculturen waarin angst de norm is.

Dat is geen omissie. Dat is framing.

🌍 Wat betekent dit voor Suriname en Vlaanderen?

Ook buiten Nederland speelt dit thema. In Suriname is de zorgsector in transitie, met toenemende aandacht voor professionalisering en decentralisatie. Maar ook daar is het risico dat managementstructuren de menselijke kant van zorg overschaduwen. In Vlaanderen zijn er vergelijkbare signalen: zorginstellingen die sturen op efficiëntie, terwijl medewerkers worstelen met burn-out, morele stress en gebrek aan erkenning.

Het probleem is dus niet nationaal, maar systemisch. Het gaat om hoe we zorg organiseren, wie we macht geven, en welke waarden we centraal stellen.

🎯 Wat kunnen we leren?

Dat psychisch geweld niet alleen een relationeel probleem is, maar ook een institutioneel fenomeen. Dat het niet genoeg is om slachtoffers te beschermen in huiselijke sfeer, als we hen tegelijk blootstellen aan psychisch geweld binnen de zorg. En dat empathie, vakmanschap en relationele veiligheid geen luxe zijn — maar de kern van goede zorg.

Soemo’s WijsNieuws blijft dit thema volgen. Want zorg zonder zorg is geen zorg. En psychisch geweld verdient erkenning — overal waar het voorkomt.