Hoe Gaza en Complotdenken Antisemitisme Voeden

Rotterdam – Jongvolwassenen van vandaag groeien op in een wereld die constant in beweging is. We swipen door nieuwsfeeds, scrollen langs TikTok-video’s en zien hoe conflicten duizenden kilometers verderop toch ons dagelijks gesprek bepalen. Gaza, Israël, Palestina – het zijn woorden die niet meer ver weg voelen, maar onderdeel zijn van onze digitale realiteit. En juist in die context zien we een zorgelijke trend: antisemitisme krijgt een nieuwe boost. Niet vanuit moslimgemeenschappen, zoals vaak wordt gesuggereerd, maar door complotdenkers, extreemrechtse kringen en een harde kern van christelijke zionisten die online het debat domineren.

Van islamofobie naar antisemitisme: een verschuiving in vijandbeelden

Na de aanslagen van 11 september 2001 was het vijandbeeld in het Westen duidelijk: de moslim. Islamofobie werd mainstream. Politici, media en zelfs populaire cultuur schilderden moslims af als een potentiële dreiging. In Nederland zagen we dat terug in debatten over integratie, hoofddoeken, moskeeën en radicalisering.

Maar inmiddels, bijna een kwart eeuw later, lijkt dat frame minder effectief. In steden als Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen is diversiteit de norm. Jongvolwassenen hebben moslims in hun vriendengroep, op school en op werk. Het idee dat “de islam” een bedreiging vormt, voelt steeds minder geloofwaardig.

Tegelijkertijd zien we dat antisemitisme – eeuwenoud, maar nooit verdwenen – een nieuwe impuls krijgt. Niet door moslims, maar door andere krachten: complotdenkers die oude stereotypen recyclen, extreemrechtse bewegingen die vijandbeelden nieuw leven inblazen, en christelijke zionisten die met hun harde online retoriek het debat verharden.

Gaza als katalysator

De recente gebeurtenissen in Gaza spelen hierin een grote rol. Het conflict tussen Israël en Hamas heeft wereldwijd emoties losgemaakt. Beelden van bombardementen, burgerdoden en verwoeste wijken circuleren dagelijks op social media.

Veel mensen proberen onderscheid te maken tussen Joden als religieuze of culturele groep en de staat Israël als politieke entiteit. Maar in verhitte discussies vervaagt dat onderscheid vaak. Kritiek op Israël wordt door sommigen meteen bestempeld als antisemitisme, terwijl anderen juist alle Joden verantwoordelijk houden voor het beleid van Israël.

Die dynamiek zorgt voor polarisatie:

• Pro-Palestijnse activisten benadrukken dat hun kritiek gericht is op Israëlisch beleid, niet op Joden.
• Christelijke zionisten reageren fel en beschuldigen critici van antisemitisme, vaak op een manier die de discussie verstikt.
• Complotdenkers grijpen de situatie aan om oude antisemitische narratieven nieuw leven in te blazen, waarbij namen als Rothschild en Soros weer opduiken als vermeende “wereldheersers”.

Het gevolg: antisemitisme krijgt een nieuwe boost, niet door moslims, maar door een combinatie van politieke retoriek en complottheorieën.

De rol van complottheorieën

Complotdenken is de afgelopen jaren mainstream geworden. Waar het vroeger vooral in kleine subculturen leefde, zien we nu dat miljoenen mensen wereldwijd geloven in theorieën over “geheime elites” die de wereld zouden controleren.

Namen die vaak terugkomen:

• George Soros: een Joodse miljardair en filantroop, vaak neergezet als de man achter migratiegolven en protestbewegingen.
• De familie Rothschild: al eeuwenlang symbool in antisemitische complotten over bankiers die de wereld zouden beheersen.
• Bill Gates: vooral tijdens de coronapandemie beschuldigd van het verspreiden van virussen en het willen chippen van mensen.

Hoewel Gates geen Jood is, worden zijn naam en die van Soros en Rothschild vaak in één adem genoemd. Het patroon is duidelijk: maatschappelijke problemen worden toegeschreven aan een kleine “elite”, waarbij Joodse namen disproportioneel vaak opduiken. Dat is een directe echo van de Protocollen van de Wijzen van Sion, de beruchte vervalsing uit het begin van de 20e eeuw die Joden neerzette als samenzweerders.

Social media als brandversneller

Social media speelt een cruciale rol in deze verschuiving. Platforms als X (voorheen Twitter), Facebook en TikTok zijn plekken waar complottheorieën razendsnel verspreid worden.

• Christelijke zionisten zijn vaak zeer actief en fel in hun verdediging van Israël. Hun toon is confronterend, en ze bestempelen vrijwel elke kritiek als antisemitisme.
• Complotdenkers gebruiken dezelfde platforms om oude antisemitische verhalen te recyclen en te koppelen aan actuele gebeurtenissen.
• Joodse zionisten zijn online vaak minder aanwezig of minder luidruchtig, waardoor het beeld ontstaat dat de harde retoriek “van Joden” komt, terwijl het in werkelijkheid vaak christelijke bondgenoten zijn die zich als Joods voordoen.

Dit misleidende beeld draagt bij aan verwarring en versterkt antisemitisme: mensen zien de felle retoriek en koppelen die aan Joden in het algemeen, terwijl het vaak christelijke zionisten zijn die de toon zetten.

Waarom het demoniseren van moslims minder werkt

Islamofobie is nog steeds aanwezig, maar minder effectief als mobiliserend vijandbeeld. Daar zijn verschillende redenen voor:

• Normalisering van diversiteit: In steden als Rotterdam, Den Haag en Brussel is de multiculturele realiteit zo vanzelfsprekend dat angstbeelden minder overtuigen.
• Generatieverschil: Jongere generaties hebben moslims in hun vriendengroep, op school en op werk. Het idee dat “de islam” een bedreiging vormt, voelt minder geloofwaardig.
• Focus op andere crises: Klimaat, ongelijkheid en geopolitieke conflicten trekken meer aandacht dan religieuze verschillen.

Het resultaat: waar moslims vroeger vaak het mikpunt waren van haatcampagnes, verschuift de aversie nu steeds meer richting Joden – niet door moslims, maar door complotdenkers en zionistische retoriek.

Gevolgen voor Joodse gemeenschappen

Voor Joodse gemeenschappen in Europa en Noord-Amerika is deze ontwikkeling zorgelijk. Antisemitisme is nooit verdwenen, maar krijgt nu een nieuwe impuls. Dat uit zich in:

• Online haat: Joden worden op social media uitgescholden, bedreigd of verantwoordelijk gehouden voor Israëlisch beleid.
• Fysieke aanvallen: Synagogen en Joodse instellingen worden vaker beveiligd vanwege dreiging.
• Sociale isolatie: Jongere Joden voelen zich soms gedwongen hun identiteit te verbergen uit angst voor negatieve reacties.

Het ironische is dat de harde retoriek van christelijke zionisten, bedoeld om Israël te verdedigen, juist antisemitisme kan versterken. Door iedereen die kritiek heeft weg te zetten als “antisemiet”, wordt het debat verhard en ontstaat er meer aversie tegen Joden in het algemeen.

Suriname, Nederland en Vlaanderen: een gedeelde uitdaging

Voor lezers in Suriname, Nederland en Vlaanderen is dit een belangrijk thema. In alle drie de contexten zien we hoe globalisering, social media en internationale conflicten invloed hebben op lokale verhoudingen.

• Suriname: Hier wordt politieke communicatie vaak “propaganda” genoemd. Het laat zien hoe woorden en framing de perceptie van groepen kunnen beïnvloeden.
• Nederland en Vlaanderen: Hier spreken we van “campagne voeren”, maar ook hier zien we hoe retoriek en framing het publieke debat kleuren.

In beide gevallen geldt: woorden hebben macht. Ze kunnen verzet en emancipatie ondersteunen, maar ook haat en antisemitisme versterken.

Conclusie: een nieuwe boost van antisemitisme

Wat we vandaag zien, is dat antisemitisme een nieuwe boost krijgt – en opvallend genoeg niet primair vanuit moslimgemeenschappen. Het demoniseren van islam en moslims verliest effectiviteit, zeker onder jongere generaties die diversiteit als vanzelfsprekend ervaren.

In plaats daarvan verschuift de aversie:

• Complotdenkers recyclen oude antisemitische verhalen en koppelen die aan namen als Soros, Rothschild en Gates.
• Christelijke zionisten voeren online een harde retoriek die het debat polariseert en antisemitisme indirect versterkt.
• De gebeurtenissen in Gaza zorgen voor verhitte discussies waarin het onderscheid tussen Israëlisch beleid en Joden als groep vaak vervaagt.

Het resultaat is een zorgelijke trend: antisemitisme groeit opnieuw, gevoed door complottheorieën en polariserende retoriek.

Slotwoord: hoop ondanks zorgen

Antisemitisme krijgt vandaag een nieuwe boost, en dat is een zorgelijke constatering. Niet moslims zijn de motor achter deze ontwikkeling, maar complotdenkers, extreemrechtse kringen en christelijke zionisten die met hun harde retoriek het debat verharden. De gebeurtenissen in Gaza en de herhaling van oude leugens – van de Protocollen van de Wijzen van Sion tot de hedendaagse complottheorieën rond Soros, Rothschild en Gates – maken het leven van Joden opnieuw moeilijker.

Toch wil ik eindigen met een hoopvolle gedachte. Misschien vergis ik me. Misschien is deze trend niet zo sterk als hij lijkt, en zijn er genoeg mensen die doorzien hoe woorden en frames misbruikt worden om haat te verspreiden. Jongvolwassenen in steden als Rotterdam, Paramaribo en Antwerpen groeien op in een wereld waar diversiteit de norm is. Zij hebben de kans om het verschil te maken door niet mee te gaan in oude vijandbeelden, maar door kritisch te blijven en elkaar te zien als mensen, niet als stereotypes.

Ik hoop dat ik ongelijk heb. Dat antisemitisme geen nieuwe golf wordt, maar dat we juist leren van de geschiedenis en samen een samenleving bouwen waarin haat geen kans krijgt.